„ПРО-ЗА Балкан“: Трагаме по духот на зборовите бидејќи се обидуваме да ги извадиме на површина нашите скриени чувства

Седум врвни писатели од Балканот синоќа во Даут—пашиниот амам во Скопје беа претставени пред македонската публика на отворањето на 11. Интернационален литературен фестивал „ПРО-ЗА Балкан“ во Скопје. Сите до еден успешни автори во своите земји, но и преведени на десетици јазици во регионот и пошироко. Добар дел од нив веќе добро познати за домашните читатели, преведени и на македонски јазик.

На гостите на фестивалот добредојде им посакаа идејните творци на фестивалот – Дејан Трајкоски, Александар Прокопиев и Ермис Лафазановски. Потсетувајќи на зборовите на Оливера Николова за мисијата на писателите, Александра Јуруковска ја поведе публиката низ творештвото на еминентните автори, гости на фестивалот.

Владимир Левчев ѝ го доближи на нашата публика влијанието што го имал од неговиот татко, поетот и писател Љубомир Левчев, добитник на наградата „Златен венец“ во 2010 година. Владимир Левчев пишува и поезија и проза, а неговиот роман „Крали Марко: Балканскиот принц“, кој е преведен на македонски јазик наиде на добар одглас кај нашата читателска публика.

Крушата не паѓа подалеку од дрвото“, рече тој и додаде: „тоа секако влијаеше да се заинтересирам за литературата, па така еден од првите поети што ги преведов уште во далечната 1982 година беше Гинсберг“.

Со писателот и сценарист Тарик Туфан, кој беше гостин на „Про-за Балкан“ во 2019 година, разговараше Прокопиев за магијата што ја создаваат писателите, за Истанбул како инспирација и воопшто врската меѓу градот и писателот.

Духот на сите нас вечерва се спои тука преку литературата. Трагаме по духот на зборовите бидејќи се обидуваме да ги извадиме на површина нашите скриени чувства. Преку раскажување на приказните сакаме на луѓето да им покажеме дека сме тука, дека сме присутни. Сега сме на прагот на еден нов светски поредок, на едно ново човештво кое варварски го напаѓа нашиот дух. Ако зборуваме за магијата на литературата мораме да зборуваме за воскреснувањето на човекот, за повторно пронаоѓање на човекот, негово повторно разбирање и можеби негово повторно воскреснување. Во такви услови науката и политиката се немоќни во тоа. И затоа последната надеж за воскреснување на човекот е литературата и според мене тоа е една магија од која имаме потреба – рече Туфан.

За делото на Драго Јанчар, годинашниот лауреат на наградата „Прозарт“ на фестивалот, зборуваше Лафазановски, кој истакна дека Јанчар поместува граници со своето перо, и историски и книжевни и во секоја смисла е европски, па и светски писател.

Јанчар, осврнувајќи се на своите дела кои се преведени кај нас, рече:

„Иако кај мене не оди без темни, опасни и парадоксални ситуации, и иако многу мои дела се поврзани со војна и насилство, низ нив се проткајува некаков вид оптимизам, некаква волја за живот. Кога на словенечкиот писател Иван Цанкар му префрлувале зошто пишува толку темно, рекол „сликам темно, моите очи што повеќе да копнеат по светлост.“ И така е некако и во мојата литература.“

Романот „Внатрешно море“ на Даница Вукиќевиќ на почетокот на годинава ја доби НИН-овата награда за најдобар роман за 2022 година. Прокопиев е преведувач на нејзиниот роман на македонски јазик. На неговото прашање за структурата на нејзиниот роман, Вукиќевиќ, којашто е и поетеса, рече:

Не седнав со намера да напишам роман. Тоа и за мене беше изненадување и веќе не би пишувала ако тоа што го пишувам не ме изненадува. Сакам пишувањето да ме радува и да буди нешто во мене, а не да „штанцам“ книги. Мислам дека секој добар роман е полн со поезија и јас сум горда што ги споив двете работи.

Фестивалот „Про-за Балкан“ секогаш обрнува внимание и на застапеноста на македонските автори. Годинава гостинка е писателката и монтажерка Снежана Младеновска Анѓелков, која беше првата дебитантка која во 2011 година ја доби наградата „Роман на годината“ за нејзината дебитантска книга „Единаесет жени“. Таа вели дека монтажата, како нејзина примарна професија, е длабоко поврзана со нејзините дела и како во монтажата така и во книжевноста ги ампутирам сите оние делови коишто сметам дека само би ја нарушиле херметичноста на приказната.

Кај мене минатото е заробено во слики што ги повикувам и ги оживувам. Си ги чувам тие слики, си ги негувам во тоа што го нарекувам вечно сегашно време и откако ќе го напишам го напуштам да оди во минатото. Сè дотогаш живее и цело време го гледам – истакна таа.

Помеѓу гостите на фестивалот годинава е и режисерот на култните „Кој тоа таму пее“ и „Маратонците го трчаат почесниот круг“. Слободан Шијан почнал како сликар, а денес е култен автор на тринаесетина книги.

Прво бев сликар, завршив ликовна академија. Потоа пишував фанзини, па режирав играни филмови и никогаш не сакав да се потпишувам на сценаријата на луѓето. Секој сценарист си носеше свој свет и ми беше интересно тој свет да го интерпретирам. Но потоа дојдоа тешки времиња кога не смеев да работам, па мојот интерес за занимавање со филм се прошири на пишување – објасни Слободан Шијан како почнал да пишува книги.

Ренато Баретиќ е хрватски писател и новинар со бројна публика. Лафазановски го нарече тотален писател, оти веќе 40 години живее исклучиво од пишување. Неговиот роман „Осмиот повереник“ беше една од најнаградуваните книги во Хрватска, а последниот роман „Последна рака“ како протагонист има признат писател и поранешен новинар кој доживува креативна и животна криза. На прашањето дали станува збор за автобиографски роман, тој рече:

Секако дека е и секако дека не е. Се чини дека секој автор без разлика со која уметност се занимава внесува свои искуства и тоа истовремено се и не се автобиографски работи. Јас сакав нешто друго да постигнам со таа книга. Еве да речеме, замислете дали е можно и нас некој да не пишува? Чија е последната рака? Јас се извинувам, не сум верник и не мислам дека Божјата рака е ни прва ни последна. Но, кој всушност ја напишал таа приказна во „Последна рака“, чија е таа последна рака и тоа прашање сакав да го оставам отворено и се надевам дека како и претходните три ќе биде и таа наскоро преведена на македонски.

Денеска на програмата на фестивалот се неколку настани. Во 13.30 часот гостите на програмата „Скопје фелоушип“ ќе се сретнат со претставници на Македонската асоцијација на издавачи. Вечерва, пак, од 20 часот, во Europe House Скопје ќе се одржи тркалезна маса на тема „Литературата како (де)конструкција на стварноста“. Ќе учествуваат гостите писатели, а модератор е Владимир Јанковски.

Програмата „Скопје фелоушип“ оваа година е дел од меѓународниот проект „Читај, сподели, уживај“, се реализира во соработка со КУД Содобност од Словенија а ко-финансиранa е од програмата „Креативна Европа“ на Европската Унија.
Организатор на фестивалот „ПРО-ЗА Балкан“ е издавачката куќа „Прозарт медиа“ од Скопје.

Поддржувачи се: Министерството за култура, „Традуки“, Турскиот културен центар „Јунус Емре“, Европска Унија, Амбасадата на Словенија, Културно-информативен центар на Бугарија во Скопје, Кинотеката, Национална Галерија, СПОНА, Бовин и Умно.мк.

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.