Македонски
По повод одбележувањето на еден од најзначајните датуми во словенската духовна и културна традиција – 24 Мај – Денот на сесловенските просветители, светите браќа Кирил и Методиј во Македонскиот културно-информативен центар во Софија беше претставен рециталот „Светопис за сесловените“, посветен токму на светите браќа Кирил и Методиј, односно 1.140 години од раѓањето на Методиј и 1.163 години од Моравската мисија, преку која беше поставен темелот на словенската писменост и духовност.
Во исполнетиот простор на Македонскиот културно-информативен центар, директорот Зоран Пејковски им се обрати на присутните и одржа предавање на тема „Светите браќа Кирил и Методиј – темелот на словенската писменост, култура и духовност“.
Денес стоиме пред едно возвишено историско и духовно наследство, чиешто значење не згаснува низ вековите, туку напротив – постојано расте со секоја генерација што ја цени просветата, јазикот и културната самобитност. Говориме за делото и мисијата на светите браќа Кирил и Методиј – визионери, мисионери, реформатори, и пред сè, творци на културниот идентитет на целиот словенски свет, истакна Пејковски.
Професорот подвлече дека за да ја разбереме нивната величина, мора да се вратиме во Европа од IX век – време на интензивна христијанизација, политички притисоци и културна хомогенизација, особено од страна на Византија и Светото Римско Царство. Словенските народи во тој момент беа предмет на духовно и политичко влијание од повеќе страни – грчки, латински и германски извори се натпреваруваа за нивната душа и идентитет.
Во тој контекст, се појавуваат браќата Константин (подоцна Кирил) и Методиј, родени во Солун – град со силно словенско присуство. Нивниот мајчин контакт со словенскиот јазик, како и високото византиско образование, ги направија идеални амбасадори на една нова културно-духовна мисија.
Најреволуционерниот чин на Кирил и Методиј беше создавањето на глаголицата – првото писмо создадено со лингвистичка свест и мисионерска цел.
Ова писмо не беше само збир на симболи. Тоа беше резултат на длабоко познавање на звуците на словенскиот јазик и филозофска основа заснована врз христијанскиот концепт на „логосот“ – зборот како почеток на се.
Создавањето на писмо за народ без писменост е чин на културна еманципација. Преку глаголицата, Словените првпат добиваат литературен и литургиски израз на својот мајчин јазик – старословенскиот. Тоа не беше само превод, туку духовно преобразување, со што јазикот на народот стана јазик на верата, науката и културата.
Во 863 година, по повик на кнезот Растислав, браќата ја започнуваат својата мисија во Велика Моравија – територија што денес ги опфаќа Чешка и Словачка. Нивната цел беше да се евангелизира народот на разбирлив, народен јазик, спротивно на тогашната пракса на литургија исклучиво на латински, грчки или еврејски јазик.
Иако нивната мисија се соочи со жесток отпор од страна на германското свештенство, кое ја сметаше словенската литургија за ерес, папата Адријан II ја одобри употребата на словенскиот јазик во литургијата, што претставува преседан во историјата на Римокатоличката црква.
Кирил умира во Рим во 869 година, и таму е погребан со највисоки почести. Методиј ја продолжува мисијата како архиепископ на Панонија и Моравија, но по неговата смрт неговите ученици се протерани и наоѓаат прибежиште во јужнословенските простори.
Учениците на Кирил и Методиј – Климент, Наум, Ангелариј и други – го пренесуваат нивното дело во Македонија, каде се формира Охридската книжевна школа, под покровителство на Цар Борис и подоцна на Цар Самуил.
Во Охрид не само што се продолжува преведувањето на богослужбени текстови, туку се создава и сопствена книжевна продукција, педагошки систем и културна традиција. Со создавањето на кирилицата (преобразена форма на глаголицата), се поставува нова основа за развојот на словенската писменост која ќе се рашири низ Русија, Србија, Бугарија, Украина и други земји.
Охрид станува втор центар на христијанскиот свет на Истокот – духовен, културен и просветителски центар на словенската цивилизација
Делото на светите браќа не е само историско сведоштво. Тоа е жив процес на културна и духовна еманципација кој сè уште е актуелен.
Без нивната иницијатива, многу словенски народи ќе останеа без писменост со векови. Нивниот труд е основа на:
Македонскиот литературен јазик
Бугарскиот и српскиот старословенски
Рускиот црковен јазик
Украинската книжевна традиција
Словачката и чешката духовна писменост
Со легализирање на словенскиот јазик како богослужбен, тие ги поставија основите на национална и културна автономија – чекор пред модерниот концепт на „јазик како симбол на нација“.
Кирил и Методиј беа мост меѓу цивилизации – меѓу Истокот и Западот, Византија и Рим, хеленската философија и словенската усна традиција. Тие беа предвесници на денешниот концепт на културна дипломатија.
Во 1980 година, Папата Јован Павле II ги прогласи Кирил и Методиј за заштитници на Европа, заедно со Бенедикт од Нурсија.
Денес, над 250 милиони луѓе го користат кириличното писмо, а милиони православни и католици ја слават нивната духовна и културна мисија.
Во Република Македонија, 24 Мај е државен празник – Ден на сесловенските просветители – и симбол на јазичната, духовната и националната самобитност на македонскиот народ.
Светите Кирил и Методиј се многу повеќе од основачи на писменост – тие се творци на културна цивилизација, мисионери на духовна слобода, и архитекти на јазичен идентитет. Во нивното дело лежи не само историјата на еден народ, туку и вредностите на човечкото достоинство, културниот дијалог и духовната автономија.
Нашата обврска не е само да се сеќаваме на нив, туку и да го чуваме нивното дело, да го унапредуваме јазикот, да ја почитуваме културата и да вложуваме во знаењето, исто како што тие вложиле сè што имале – ум, срце и вера.
Нека живее светото дело на Кирил и Методиј!, рече Пејковски.
Овој настан беше не само културен, туку и духовен мост кон минатото, сведоштво за наследството кое не обврзува да се сеќаваме, да го негуваме, и да го продолжиме патот што тие го трасираа.
