Македонски
Мојата визија е театарот како институција да нѐ доведе до извонредни моменти на заедничка имагинација. Театарот ни овозможува преку заеднички напредок да застанеме на нови места за подобро да се разбереме себеси и светот околу нас. Македонскиот народен театар ни покажува кои сме, кои сме биле и кои би можеле да бидеме во иднина, вели во интервју за „Република“ Никола Кимовски, директор на Националниот театар кој утре, на трети април слави голем јубилеј, 80 години постоење.
Во чест на големиот јубелј, МНТ на 3 април (четврток) организира маратон со свои претстави. Поради трагедијата во Кочани, МНТ одлучи премиерата на закажаниот спектакл „Сонцето, колку е блиску Сонцето! Made in MNT“ да ја одложи за наесен. Претставите на 3 април ќе се играат со бесплатен влез, а публиката може да ги подигне на билетарницата на МНТ. Во 10 и во 12 часот ќе бидат одиграни две изведби на детската претстава „Распеана турлитава“. Во 18 часот следуваат „Бели ноќи“, „Мој термин“ од 19:00 часот и „Торонто експрес“ од 21:30 часот. Во рамките на 80 години МНТ, на 5 април во 20 часот на малата сцена, публиката ќе ја гледа „Поетроника“ во новиот суптилен и културолошки значаен проект на Оливер Митковски и Андреја Салпе што вешто ја спојува современата македонска поезија со електронската музика.
За јубилејот, целите, визиите и активностите на МНТ разговаравме со Никола Кимовски, генерален директор на Македонски народен театар.
Честитки за јубилејот 80 години Македонски народен театар. Иако кратко време сте директор на националната институција, но долго време сте во театарот, што сметате, која е најголемата цел што ја постигнал МНТ во овие 80 години?
КИМОВСКИ: Ви благодарам. Особена чест е да се зборува за театарската институција која реализира претстави веќе 80 години. Во однос на Вашето прашање мислам дека најголемата цел во минатото е постигната на 3 април 1945 година со кревањето на завесата во театарот со премиерата на претставата „Платон Кречет“ од Александар Корнејчук, во превод на Блаже Конески, а во режија на Димитар Ќостаров. Истата година, веднаш по ослободувањето, во театарот се вработуваат 60 актери, како и технички, административен и сценски персонал. Со самото тоа, се зaoкружува една долга театарска приказна од минатото и се формира професионална театарска институција која е еден од темелите на културата во Македонија. Велам долга театарска приказна од минатото, бидејќи дел од првите патувачки театри од крајот на 19 и почетокот на 20 век ги водат најпознатите и култни актери во Македонија кои подоцна ќе бидат значаен дел од МНТ.
Првата зграда во која работи театарот е изградена во 1913 година и низ разни власти, промени и премрежја оваа зграда работи до 1963 година. Ја основа еден од најреномираните тогашни југословенски/српски комедиографи, Бранислав Нушиќ. Низ разни периоди се играат претстави на српски, македонски и на бугарски јазик – дела од македонски, тогашни југословенски и дела од странски автори (класични и реалистички драми). Цврстите темели на денешниот МНТ се чувствуваат во периодот помеѓу 1941 и 1944 година, кога група актери, режисери и уметници делуваат во рамките на т.н. партизански театар. Дел од нив се: Петре Прличко, Илија Џувалековски, Илија Милчин, Тома Владимирски, Василие Поповиќ-Цицо и други – сите оние автори кои ни го дадоа денес, на оваа современа генерација театарџии – нашиот Македонски народен театар.
Кои се Вашите визии и цели за иднината на театарот? Какви промени или новитети се во план?
КИМОВСКИ: Мојата визија е театарот како институција да нѐ доведе до извонредни моменти на заедничка имагинација. Театарот ни овозможува преку заеднички напредок да застанеме на нови места за подобро да се разбереме себеси и светот околу нас. Македонскиот народен театар ни покажува кои сме, кои сме биле и кои би можеле да бидеме во иднина. Оваа визија би ја исполниле преку програма со која ќе се опфатат претстави од светски ранг, со освежување на сопствената продукцијата, како и преку истражување на прогресивни правци и форми. Оваа програма ќе создаде театар со што е можно поширок спектар на театарски уметници кои секогаш ќе бараат нови перспективи и можности за самофинансирање во продукцијата на нивните проекти. Македонскиот народен театар ќе ја реализира програмата на своите сцени (големата и малата), како и на новата летна сцена „Славиша Кајевски“ која има тенденција да прерасне во нов културен простор не само во самиот театар, туку и како составен дел од програмата на културно-забавниот живот на градот Скопје.
Целта на Македонскиот народен театар ќе биде да обезбеди апсолутно лидерство во Македонија. Целокупна работа на оваа институција ќе се обликува од потребите на публиката во нашата држава, а истовремено ќе го следиме и светскиот тренд на модерен театар кој е застапен во националните театри низ целиот свет. Посебен фокус и посебно внимание ќе дадеме на младите преку програми за едукација и со тоа долгорочно тие ќе влијаат во моќта и идниот потенцијал на театарот. МНТ ќе биде наменет и отворен за целата наша држава, а истовремено ќе создава автентичност и препознатливост низ целиот свет. Сево ова би го постигнале со ефективно вклучување на публиката како составен дел од функционирањето на театарот преку разни форми, сцени, едукативни програми и создавање проекти во кои ќе бидат вклучени македонски режисери и драмски автори како и значајни театарски уметници од Европа. На тој начин ќе создадеме театар во кој ќе бидат опфатени сите негови форми и ќе го направиме Македонскиот народен театар флексибилен, разновиден, инклузивен, секогаш отворен за сите – театар за секого.
За Вас, кој момент или настан од историјата на МНТ Ви е најважен, или најсуштински, што го прави МНТ она што е денес?
КИМОВСКИ: Според мене тоа е претставата „Буре барут“ по текст на Дејан Дуковски, а во режија на Сашо Миленковски. Тоа е претставата со која започна мојата љубов кон МНТ. Бев многу млад кога за прв пат ја гледав оваа претстава и сѐ уште можам да ја почувстувам страста со која ја гледав секоја наредна изведба. На сцената играат фантастични актери, современа македонска драма, бравурозен режисерски концепт, импозантна сценографија која се менува во секоја наредна сцена, впечатливи костими, одличен избор на музика, прецизно дизајнирано светло и преполн салон публика која веќе напамет ги знае репликите на актерите, смеа и солзи. Тоа е театар, катарза, тоа е суштината, тоа е она што МНТ го прави денес – имаме силен актерски ансамбл, имаме современа сценска технологија која ја буди имагинацијата на секој режисер, сценограф, дизајнер на светло, дизајнер на тон, кореограф, костимограф, композитор, а истовремено имаме и прекрасен салон каде што публиката во голем број може да ужива во нашите претстави.
Кои се најголемите предизвици со кои денес се соочува МНТ?
КИМОВСКИ: Во светот на културна глобализација, од витално значење е да застанеме гордо меѓу нашите меѓународни колеги како национален театар од светска класа, преку унапредување, зајакнување и освежување на сопствената продукција која успешно ќе нѐ претставува не само пред домашната публика туку и пред меѓународната, а со самото тоа покрај нашите театарски режисери, драматурзи и театарски работници, ќе продолжиме да привлекуваме големи уметници од целиот свет кои ќе работат на создавање значајни дела во Македонскиот народен театар. Затоа од витално значење ќе ни биде зголемување на годишниот буџет за реализирање на проектите кои ги предвидуваме во наредните четири години, морам да истакнам дека имаме одлична соработка со министерот за култура и туризам, Зоран Љутков, кој оваа година го зголеми буџетот на МНТ за разлика од претходните години со тендеција за негов раст во секоја наредна година, а исто така имаме и големо разбирање од негова страна за заедничко решавање на сите проблеми со кои денес се соочува нашиот театар. Исто така, МНТ се стреми кон приближување до младината за активно размислување на темата култура и театар. Денес работиме со веќе постоечкиот моќен уметнички ансамбл но, и со тенденција за збогатување со нова и млада актерска сила. Искрено се надевам дека во мојот мандат овој ансамбл ќе го збогатам со нов актерски потенцијал, ќе ја отворам вратата на млади режисери, драматурзи и останати театарски уметници кои никогаш не создавале во овој театар, ќе го пополнам секое работно место што недостасува во сценската техника, како и подобро функционирање на целиот театар. Во однос на самиот објект (екстериерот и ентериерот) со години не е извршена сериозна интервенција во насока на санација на зградата, затоа веднаш по моето назначување Македонскиот народен театар спроведува редовно одржување и реконструкција на техничките системи за подобрување на безбедноста, ефикасноста и функционалноста на театарската инфраструктура. Во тек е реализација и реконструкција на фасадното осветлување со нови енергетски ефикасни светилки. Планирана е санација на проодните тераси за заштита од оштетувања. Сценската технологија редовно се сервисира, вклучувајќи осветлување, звучни системи и механички уреди. Ќе се изврши репарација на дизел-агрегатот за резервно напојување, како и реконструкција на системот за осветлување на малата сцена. Ќе се набават нови филтри и антифриз за системот за климатизација, а ќе продолжи редовното одржување на BMS-системот за автоматско управување. Лифтовите и платформите за посетители и лица со оштетена мобилност редовно се сервисираат. Се спроведуваат редовни технички прегледи на дигалки и платформи, како и одржување на системот за противпожарна заштита. Планирана е изработка на проект за реконструкција на фасадата, како и чистење на климатизациските системи и олуците за подобрување на нивната функционалност. Овој план ќе обезбеди подобрени услови за работа, поголема енергетска ефикасност и безбедност на објектот во 2025 година.
Посебен предизвик во работата на Македонскиот народен театар ќе биде имплементација на модалитети за самофинансирање. Со овие модалитети се креира стратегија на долг рок, брзо усвојување на нови знаења и ширење и промена на финансиските основи на институциите. Затоа поголем број на западноевропските земји, веќе одамна, свесно пристапија кон разработка на механизми со кои културните институции и организации се присилени да ја прифатат таквата стратегија, додека во турбулентните средини и земји како што е нашата држава, за жал, постојат примери кога оваа стратегија се наметнува како последица на општа финансиска исцрпеност и недостаток од јавни, но и на други финансиски извори за културата. Конечно, овие модалитети водат кон адаптабилна програма на театарот, зголемување на бројот на публиката и создавање сопствени и разновидни извори на приходи – значи кон одржливост на театарот. Овие модалитети се практично инструменти кои наметнуваат преиспитување на вообичаените програми и начини на работа и насочуваат кон иднината и создаваат нова иновативна стратегија. Во примената на овие модалитети ќе биде вклучен целиот програмско-организационен и раководен персонал на театарот, од кој ќе бидат формирани тимови за секој поединечен модалитет. Овие модалитети ќе се развиваат етапно, а главниот фокус ќе започне со директна имплементација на модалитети за копродукција и гостувања, едукативни програми, донации и организирање на посети во театарот од страна на домашната публиката и туристи.
Што е она што би сакале публиката да го запомни од овие 80 години на МНТ?
КИМОВСКИ: Мислам дека има повеќе работи, но ќе се обидам да издвојам неколку. Најпознатите актери од сите генерации играле и играат на сцената на МНТ. Поставени се и продолжуваат да се поставуваат најзначајните дела од домашната, југословенската и светската драматургија. Сите најдобри режисери имаат режирано/режираат во МНТ. Повеќето од нив работат низ Балканот и во Европа и ги собираат сите награди, тие се нашите амбасадори на културата. Некои од претставите доживеаја светски премиери. Се играле и се играат претстави со години и децении во преполни сали, за кои се зборува со посебен жар. Дел од Македонскиот народен театар е и еден од најизведуваните македонски драмски автори, Дејан Дуковски, чии дела се преведени на повеќе јазици, се играат низ цел свет и повеќе пати се наградувани. Го имаме и најнаградуваниот актер во историјата на театарската уметност – првенецот, Никола Ристановски. Историјата, меѓу другите, ја одбележуваат и Блаже Конески како лектор, и Коле Чашуле и Живко Чинго како директори и други. Ова е еден мал дел од придонесот кој МНТ го дава за македонскиот театар и култура воопшто.
За жал, трагичниот настан во Кочани ја одложи прославата на значајниот јубилеј. Како симболично ќе биде одбележан 3 април?
КИМОВСКИ: Жалосно е тоа што ни се случи во Кочани, сакам да изразам искрено сочувство до семејствата на настраданите и повредените. МНТ беше една од првите институции која во знак на солидарност ги отвори вратите на апартманите и гримјорните за да ги згрижи семејствата кои во тие моменти беа во Скопје и на истите им беше потребна помош.
Морам да истакнам дека прославата на значајниот јубилеј 80 години МНТ трае во текот на цела оваа година, со секоја прва проба за нов проект, со секоја премиера, со секое гостување на МНТ надвор од матичната сцена или гостувања на театри во МНТ, со потпишувањето на секој меморандум за соработка, со обновувањето на членството во Европската театарска конвенција (ETC) итн. На 3 април во чест на првото подигнување на завесата на сцената во МНТ ќе се одржи театарски маратон: во 10 и во 12 часот ќе се одигра детската претстава „Распеана турлитава“. Потоа од 18 часот следуваат „Бели ноќи“, „Мој термин“ од 19 часот и „Торонто експрес“ од 21:30 часот. Два дена потоа, на 5 април, во 20 часот, на малата сцена публиката ќе ја гледа и „Поетроника“ на Оливер Митковски и Андреја Салпе. Вратите за публиката ќе бидат отворени, односно билетите ќе бидат достапни гратис.
Какви се плановите за оваа година? Спомнавте патувања, гостување на ансамблот на МНТ, премиери…
КИМОВСКИ: Програмата во работењето на Македонскиот народен театар ќе опфати четири области на стратешки фокус: продукција, публика, едукација и култура. Преку овие активности ќе се одразат трите главни приоритети: национален дострел, разноликост и развој на талент. Акцентот во 2025 година посебно е ставен на меѓународната соработка, односно гостувања на МНТ надвор од границите, како и гостувања на други театри на сцената во МНТ. Затоа ги реализираме турнеите со претставите „Народен пратеник“ во режија на Егон Савин и „12“ во режија на Синиша Евтимов. Првиот блок гостувања ќе се реализира во април, со настапи во Црногорското народно позориште во Подгорица на 8 и 9 април, како и во Сараево на 11 и 12 април. Во септември ќе се реализира гостување со претставата „Ничија земја“ во Националниот театар во Будимпешта, а наесен 2025 година, претставата „Народен пратеник“ ќе биде изведена во театарот „Иван Вазов“ во Бугарија. Овие гостувања ја промовираат македонската култура и отвораат можности за нови соработки, размена на автори, режисери и актери, како и создавање нови продукциски модели во согласност со современите европски театарски трендови. Кон средината на мај, Народно позориште, Сараево ќе гостува во МНТ со претставите „Сараевскиот трговец“ од Игор Штикс во режија на Мичал Дочекал на 21 мај и „Селска опера“ од Д. Бенедек-П. Бела во режија на Андраш Урбан на 22 мај. Во МНТ ќе гостува и Словенско народно гледалишче, Љубљана со претставата „Докторот“ по текст на Роберт Ајке во режија на Мартин Кушеј, а точниот датум ќе биде договорен меѓу двата театри.
Со обновувањето на членството во Европската театарска конвенција (ETC), Македонскиот народен театар повторно станува дел од водечката европска мрежа на јавно финансирани театри. ETC обединува 63 театри од 31 земја и има цел да ја поддржи современата драма, да ја олесни уметничката размена и да ја поттикне културната разновидност во европскиот театарски пејзаж. Еден од најзначајните претстојни настани на кој ќе присуствува Македонскиот народен театар е Меѓународната театарска конференција на ETC, насловена „Thrive Theatre Thrive! Keep the Flame Alive.“ Конференцијата ќе се одржи од 3-7 април во Националниот театар на Грција во Атина.
Од посебно значење е дека МНТ по 22 години повторно учествува на овогодишното 70. „Стериино позорје“ со претставата „Народен пратеник“ од Бранислав Нушиќ, во адаптација и режија на Егон Савин и со врвна актерска екипа. Претставата ќе биде дел од овогодишното „Стериино позорје“, кое ќе се одржи од 26 мај до 3 јуни 2025 година, под мотото „Создавање историја/менување на иднината“. Покрај МНТ во натпреварувачката програма учествуваат и: Загребачко казалиште младих, Црногорско народно позориште, Атеље 212, Југословенско драмско позориште, Српско народно позориште, Нови Сад и други. Чест е да се биде во друштво на овие театри. Цврсто веруваме дека имаме претстава која може да го достигне највисокото место на овогодишното „Стериино позорје“.
Во однос на програмата на театарот за 2025 година веќе се во тек пробите за претставата „Варвари“, дело на рускиот писател Максим Горки. Во неа игра огромна актерска екипа од различни генерации, а во режија на Владимир Милчин, еден од најеминентните режисери во нашата земја и надвор од границите, чиј татко е еден од основачите на МНТ, актер, режисер и преведувач на голем број драми и претстави во МНТ. Потоа следи претставата „Сонцето, колку е блиску сонцето“, Мade in MNT! во режија на Дејан Пројковски. Режисерката Нела Витошевиќ ќе ја режија „Три сестри“ според драмата на А. П. Чехов, а по текст на Ана Ристоска-Трпеноска и детската претстава „Земја на заборавените сказни“- автори на овој проект се Симон Трпчески кој по 30 години повторно соработува со МНТ и реномираната писателка Билјана Црвенковска. МНТ подготвува и претстава финансирана од сопствени средства – „Жива досада“, авторски проект на актерките Билјана Јовановска, Изабела Јакимова и Нина Деан, во која играат истите како и Гоце Андонов. Темата на претставата е досадата на децата во денешното време, а поентира со тоа што ги охрабрува децата да веруваат во магијата на играта, како и да научат да комуницираат вербално меѓу себе.
Програмата на летната сцена „Славиша Кајевски“ започнува на 12 јуни и трае до 21 јуни. Летната сцена оваа година ќе биде реализирана во копродукција со СтереоЛаб, нова онлајн радиостаница што се фокусира на промоција на локалната култура и македонската независна музика. Програмата ќе биде посветена на поддршка на македонската алтернативна сцена и од 12 до 21 јуни, на шест посебни вечери ќе настапат 12 македонски бендови. Бендовите ќе бидат претежно нови и млади состави, но публиката ќе има можност да ужива и во настапи на неколку етаблирани и докажани бендови.
Разговараше: Александра М. Бундалевска
фото: Александар Ивановски
