Македонски
На 16 април (среда) од 18 часот во Ликовната галерија на ЦК „Марко Цепенков“ ќе биде отворена изложбата „Арте(фициелни)факти во проширена реалност“ од уметницата Марија Трпеска. Изложбата е поддржана од Министерството за култура и туризам во програмата за 2025 година.
Проектот „Арте(фициелни)факти во проширена реалност“се фокусира на Ромите и ромската култура, стереотипите поврзани за Ромите и колку се тие прифатени и видливи во општеството како рамноправни граѓани во нашата држава. Работејќи со нив, она што можев да го искусам е дека иако можеби кај нас со закон се утврдени нивните права како етничка заедница, сеуште секојдневно се жртви на дискриминација, расизам, говор на омраза и повреда на човечкото достоинство не добивајќи еднаков третман во општеството во однос на останатите етнички заедници коишто живеат во нашата држава.Оваа отфрленост и нееднаквост може да се забележат во различни аспекти од нивниот живот, вклучувајќи го пристапот до образование, здравство, вработување и социјални услуги. Еден од најголемите предизвици е токму нивната невидливост и маргинализација во општеството, што дополнително ги комплицира нивните обиди за интеграција и еднаков третман. Имајќи го во предвид фактот дека ромската заедница има само нематеријално културно наследство, проектот почна да се развива комплексно и ми го отвори главното прашање за тоа како да се создаде продукција која ќе зборува за афирмација и прифаќање на различноста на Ромите како заедница, без обид за „еманципација“ или реобликување на наративите за нивната не толку наклонета судбина низ историјата и нивниот рецентен живот; како да се создаде поинаква реалност од онаа што претставува стереотип за Ромите и нивниот начин на живеење.
Од етички аспект, истражувањето е водено од принципите на репрезентативна правда, односно правото на заедниците да бидат претставени на начин што ја рефлектира нивната реалност и нивните перспективи. Во процесот на собирање податоци и создавање на дигитални артефакти, главен приоритет беше да се избегне екплоатација на заедницата или сензационализирање на нејзините предизвици. Наместо тоа, се избра пристап кој ја нагласува агендата на поединците и заедницата – нивната историја, нивната борба за права и нивните креативни можности.
Проектот „За сите засегнати: Арте(фициелни)факти во проширена реалност“ е резултат на мултидисциплинарен пристап кој ги комбинира дигиталните технологии, уметничката практика и општествено ангажираната истражувачка методологија. Истражувањето се потпира на концептот на културно мапирање, каде што симболите, наративите и дигиталните артефакти се користат за да се постават нови културни обележја на мапата на јавната меморија. Во овој процес, методологијата вклучува анализа на постоечките стереотипи и репрезентации за Ромите, но и активно создавање на нови прикази кои ја преиспитуваат оваа реалност. Мотивацијата за ова истражување произлегува од потребата за преосмислување на сликата за ромската заедница, која честопати е сведена на маргинални или негативни претстави. Наместо да се прифати постојниот статус кво, проектот има за цел да отвори нов простор за размислување и перцепција – преку проширена реалност, дигитални медиуми и автономни платформи кои го надминуваат традиционалниот галериски и институционален простор. На овој начин, тој создава нови точки на видливост за заедницата и нејзините членови, во контекст кој не е контролирано дефиниран од надворешни фактори – вели уметницата.
Поставката ја сочинуваат видеа, фотографии и објекти, реализирани со соработници и ко-автори на проектот кои ја доловуваат проширената реалност која не е стереотип за Ромите и ромската заедница, напротив, уметничката продукција ќе се обиде да ја претстави онаа страна на заедницата на која многу малку и се обраќа внимание: успесите, заложбите, изминатиот пат во борба со системот и надежта за подобро утре.
Марија Трпеска дипломирала на ФЛУ Скопје во 2017 година отсек ликовна педагогија со сликарство. Во моментот е на постдипломски студии на ФЛУ Скопје – отсек сликарство. Нејзината уметничка работа има интердисциплинарен карактер. Третира социјални теми и преку нејзините дела дава на значаење на личности или групи кои се поврзани со уметноста, потенцирајќи ја нивната уникатност, важност и улога во општеството. Добитник е на наградата „Четирите мајстори на модернизмот“ во 2017 година.
