Во последно време сè повеќе размислувам дека единствените машки писатели што ми се допаѓаат се феминистки во нивното пишување и размислување. И тоа е толку секси и толку добро што надежта за 'храбриот нов свет' во мене повторно се раѓа, вели во интервју за „Република“ бугарската писателка Рене Карабаш, која е гостинкка на 12. издание на Интернационалниот литературен фестивал „ПРО-ЗА Балкан“ кој почнува вечерва во 20 часот во Даут Пашин амам во Скопје.

На македонската читателска публика Карабаш ѝ е позната преку делото „Остајница“, за кое таа доби престижни награди, а во разговор за „Република“ вели дека корицата на романот преведен на македонски јазик ѝ е една од најомилените.

Рене Карабаш (Ирена Иванова, 1989) е наградувана писателка, актерка, сценаристка и поетеса. За нејзината главна улога во филмот „Безбожник“, таа освои голем број награди за најдобра актерка на европските фестивали: „Сребрен леопард“ во Локарно, „Алуминиумски коњ“ во Стокхолм, „Срцето на Сараево“ итн. Дебитантскиот роман на Рене „Онаа што останува“ ја доби престижната книжевна награда „Елиас Канети“ и била номинирана за наградата Роман на годината и Националната книжевна награда „Перото“.

Во декември 2023 година, францускиот превод на романот од страна на Мари-Вринат Никлов беше награден со Француската ПЕН награда. Англиски извадок од насловот беше награден со наградата за превод на Gulf Coast Journal за 2023 година. „Таа што останува“ веќе е објавен на арапски, француски, полски, босански и македонски јазик, а правата се продаваат во Бразил, САД, Италија, Србија и Грција. Во тек е киноадаптација на романот. Филмот ќе се снима во 2025 година во копродукција со Албанија, Германија, Италија и Романија.

Рене е сценарист на драмската серија „Ние, брановите“, што в година ќе се прикажува на Бугарската национална телевизија. Таа е основач на „The Rabbit Hole“ – академија за креативно пишување, која ги прибира како предавачи некои од најистакнатите писатели во Бугарија.

Ирена Иванова, родена 1989 година, сега Рене Карабаш, е поетеса, наградувана писателка, позната актерка, драматруг, која пишува сценарио за нова тв-серија. Со која Рене ви е најпријатно да се дружите?

КАРАБАШ: Сакам да комуницирам со која било Рене од наведените. Но, ми се чини, најмногу сакам да комуницирам со таа Рене која стои зад секоја од нив. Таа е раката што се лизга во овие различни ракавици и создава преку нив. Оваа Рене ми е омилена и најважна.

Каков е вашиот став за тоа дали литературата може да се дели на машка и женска? Односно дали сметате дека постои таканаречено женско писмо? Треба и уметноста да има такви поделби?

КАРАБАШ: За мене уметноста не треба да се дели на машка и женска. Мора да биде андрогена, како самиот Бог, кој во себе носи машка и женска енергија. Секој писател мора да ги совлада овие две креативни енергии во себе и да знае како да ги користи. Поделбата на литературата, уметноста, на машка и на женска ја омаловажува до ниво што автоматски ѝ ја одзема нејзината длабочина: 'Ова е напишано од жена, ова е напишано од маж'. И? Според мене, најважно е дали текстот има  божествена енергија во себе и дали го допира читателот. Ова е единствениот критеритум според кој мора да дефинираме едно дело.

Зошто Рене Карабаш? Како го одбравте ова име? Има ли некаква приказна?

КАРАБАШ: Карабаш е презимето на мајка ми. Таа ми раскажуваше многу за мојот прадедо Карабаша, кој стопанисувал со стотици декари шума и вршел многу важна работа. Кога мајка ми се омажи за татко ми, го зеде неговото презиме и нејзиното семејство беше заборавено. И, како на шега, решив да го земам ова презиме како писателски псевдоним, а и како симбол на оние предци кои живееле пред мене и кои верувам дека ќе ми помогнат. А Рене се појави кога се вратив од Франција, каде што студирав. Моите пријатели почнаа да ме викаат Рене и така се роди Рене Карабаш.

ПРО-За Балкан кој се одржува по 12. пат во Скопје се етаблираше како еден од најзначајните Фестивали во регионот кој го следи пулсот на времето во кое живееме. Гостите внимателно одбрани, секој мајстор во пишувањето. Што очекувате од ова издание на Про-За Балкан?

КАРАБАШ: Многу слушав за овој Фестивал и знам дека секоја година собира големи писатели, издавачи и агенти од целиот свет и регионот. За мене е вистинска чест што сум дел од фестивалската програма. Очекувам да запознаам интересни писатели, издавачи. Некои ги знам од други фестивали на кои сум била, некои не ги познавам, но најважно е што ќе бидам дел од нешто што нè зближува како луѓе, а не нè разделува.

Вашето најпознато дело „Остајница“ за кое добивте многубројни престижни награди е преведено на македонски јазик. Како ви оди соработката со македонските издавачи? Може ли да очекуваме нов превод на некое од вашите дела?

КАРАБАШ: Исклучително сум среќа што Михајло Свидерски е мојот македонски издавач и преведувач на мојот роман. Освен што е добар издавач и преведувач, Михајло е и многу добар писател, што е голем плус, особено за преведување на книга како мојата, напишана како една долга поема. Овде првпат споделувам дека корицата на македонското издание на мојот роман, е една од моите омилени корици некогаш објавени. Може да кажам и најомилена. Се надевам дека „Остајница“ ќе допре до срцата на македонските читатели и наскоро и други мои дела ќе бидат објавени на македонски јазик.

Про-За Балкан ги слави различностите на писателите во регионот и идејата е дека различносите треба и не привлекуваат, а не не одалечуваат. Што мислите Вие?

КАРАБАШ: Апсолутно се согласувам. Има доволно итни прашања и конфликти кои можат постојано да нè отуѓуваат и разделуваат. А моќта на литературата е токму во ова - да гради мостови меѓу луѓето, а не да ги уништува. Добро е да се организираат вакви настани и фестивали кои прикажуваат различни уметници по пол, раса, националност, сексуалност итн бидејќи различноста го прави светот поубав и побогат. И кога сите овие 'различни' луѓе ќе се соберат на едно место, разбираме колку сме сите исти. На крајот на краиштата, сите сме направени од ѕвездена прашина. И ќе бидеме прашина еден ден.

Треба ли писателките да ја скратат косата, да дадат заклетва и да облечат машка облека за да се чуе нивниот глас во светот на книжевноста?

КАРАБАШ: Не. Тие треба да пишуваат со својата женска ранливост за оние кои тоа го прават, а со тоа сакаат да станат еднакви со мажите. Покрај тоа што се збунети писателки, тие треба да бидат и активни граѓанки кои слободно зборуваат и пишуваат за родовата нееднаквост. Жените имаат многу работа со правата кои толку долго им биле ускратувани. Затоа треба да разговараме. И феминистките не треба да се гледаат како бесни жени со хормонални проблеми подготвени да го убијат секој маж што ќе им се најде на патот. Напротив. Целта на феминизмот е да го врати местото на жената, а тоа не е ни над ни под мажите. Во последно време сè повеќе размислувам дека единствените машки писатели што ми се допаѓаат се феминистки во нивното пишување и размислување. И тоа е толку секси и толку добро што надежта за 'храбриот нов свет' во мене повторно се раѓа.

Разговараше: Александра М. Бундалевска

The post Поделбата на литературата на машка и на женска ја омаловажува до ниво што автоматски ѝ ја одзема нејзината длабочина appeared first on Република.

Ирена Павлова Де Одорико е македонска писателка, поет, романсиер, новинар...која живее и работи во Венеција, Италија каде постојано и неуморно ја претставува македонската култура.

Дипломирала и магистрирала на Општа и компаративна книжевност на Универзитетот Св. Кирил и Методиј на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ во Скопје.  Тезата е своевиден манифест под наслов: „Помеѓу автобиографијата и фикцијата или патот од автобиографското до психобиографското врз примери од творештвото на Силвија Плат, Радмила Трифуновска, Евгенија Шуплинова и Даница Ручигај.

Работела како новинар во повеќе списанија и медиуми посветени на културата, а со иста дејност се занимаваше и повеќе години во редакција за култура на телевизија Телма во Скопје.

Во 2001 година е избрана меѓу десетте финалисти за Европа за наградата: „Рома- Тиволи- Европа“. Истата година учествува на Светскиот поетски фестивал, Венециското биенале од каде е селектирана во светската поетска антологија под наслов: „Специјална едиција на Венециското биенале“.

Член е на Друштвото на писателите на Македонија од 2001 година, а според оценките на книжевната критика, Павлова ја инаугурира радикалната апокрифна фабулизација во своите поеми.( акад.Гане Тодоровски).

Нејзините песни се застапувани во многу наши и светски антологии.

Од 2015 година активно твори и на македонски и на италијански јазик. Автор е на: Велзевул, поезија, 1999 година; Номад, поезија, 2000 година; Новата Ева, поема, 2001 година; Деколте, поезија, 2004 година; Од другата страна на животот, есеи за Силвија Плат, 2010 година; Новиот човек, проза, 2011; Антологија на заборавените македонски поетеси: Шуплинова, Ручигај, РадмилаТрифуновска, 2013 година; ,Пенелопа. нет, поезија, 2016 година); Пенелопа во Венеција, поезија,2016 година) Љубовта на Марија од Магдала, поема, 2017 година; Просветлени песни, поезија, 2018 година; Подстанарка, роман, 2019 година, овој роман е преведен на италијански јазик.

Неодамна излезе од печат Вашата најнова поема, чиј наслов е загатнат, но недооткриен на насловната страница. Кажете ни нешто повеќе за неа?

Како скоро никогаш досега,светот го живее принципот на вулгарно- профаното,сакралното е на продажба од видот: „Старо купувам“... Како да му припаѓа на некое далечно минато време. Но,постојат собитија,што како светулки светат во ноќта.Тие се трогателно невини и не знаат дека се свети,според својата зададеност. Еден од нив е ликот Петкамен Петко.Како дете,ја обожувал токму играта,според која го добил прекарот.Како што созрева,А бидејќи потекнува од мало место,се решава да го шета светот,кој за него е ребус... Од ден во ден,неговите откритија за човекот и светот длабоко го разочаруваат,но тој не попушта сред неговата мисија,која му ја задал светиот принцип: да ги радува и препородува луѓето со емпатија,хуманост,љубезност,насмевка. И не знаејќи,и моќниците и паднатите луѓе,ги учи на љубов. Петкамен Петко е еден вид помошник на долгоочекуван месија или духовник што ќе дојде,после овој Армагедон на секојдневието Како што му беше еден друг Петко помошник на Робинзон среде сета негова осама. Досега,во поемите,пишував апокрифно,тоа беа познати женски митолошки ликови. Ова е прв машки фиктивен лик,кој е изнедрен од народот,гласник на подобри времиња,утешител сред безнадежноста Фактот што насловната страница загатнува во однос на насловот,е обид да се предизвика духовен интерес преку интрига на визуелниот концепт. Преку играта „бесилка“ која сите сме ја играле,се откриени четири букви: Свет.Внатрe,во светот,се наоѓа Светец- от,кој и кога некој во приказната би го ставил на бесилка,не би успеал,зашто има ореол на главата ...

Извесен период живеете и творите во Италија. Какви се состојбите за еден уметник во оваа земја?

Земјата на Тицијан, Микеланџело, Леонардо, Караваџо, етц. сега ја живее декаденцијата на духовните сфери. Адвокатите,нотарите,политичарите, се сопственици на огромни империи,врви исто така од богати наследници, светнат, уште повеќе е и круната на корпоративниот капитализам. Уметниците, мислам на најавтентичните, се наследници на вангоговата судба, во помалку трагична варијанта Доколку на уметнички план, се случува нешто битно, комерцијализираниот дух, тоа го деформира. Ни преостанува и натаму да му се восхитуваме на наследството на големите мајстори среде скудноста на оригиналната мисла во епохата на плагијатите. Доколку ви е дадена дарба во комбинација со тврдоглавост,како карактерна особина,можете да ја раздвижите големата бара на творештвото. Мојата тврдоглавост се исплатеше со неколку промоции овде, на италијански јазик и две отворања на изложби во Венеција.

Ве погоди ли пандемијата во смисла на творење? Дали тоа затворање влијаеше на Вас?

Драга моја Невена, веќе еден подолг период пред пандемијата, се повлеков во своите „свети“ за да го продлабочам интрспективното.Тоа е она што овде го нарекуваат „духовно повлекување“ заради мир , создавање, продлабочување и познание.Така што, пандемијата, во таа смисла, кај мене не смени ништо, како ритуал на едно живеење. Поразително веќе нешто друго. Немоќта на човекот да го вози сопствениот брод во саканиот правец Наместо тоа, дојдоа Возачи што насилно го презедоа управувањето во правец на опасни, темни реки на душевната егзистенција. Среде толкава поединечна драма и трагедија, зборот и состојбата на ентузијазам, значеа бласфемија, отсуство на емпатија во комбинација со гнев, кој настапувал во подоцнежната фаза, кога човекот сфаќа дека животот кој ионака е руски рулет, сега е уште повеќе тоа, па се врти кон себе, за да изнедри суперменска, натчовечка сила Во таа внатрешна борба, има нешто добро значи будење има и нешто лошо: сознанието дека умниот човек може многу малку да ви смени дијаболичните светски текови, освен да чека да се случи чудо од божествена провениенција Таа е и надвор, и внатре- во нас Убедена сум, дека и треба повеќе време одошто на злото, но кога настапува, незапирлива е и супериорна Јас и тогаш бев воин со пенкало во раката,со молитва на усните и во срцето,како и будна чуварка на огништето, свесна за животната непредвидливост сред учење на мудроста дека се' треба да се прифати стоички,колку што е можно. Тогаш и многу плачев се чистев од лепенките на злото и од можноста на опаснавнатрешна експлозија. Потоа доаѓаа мигови на смеа, на хумор, како лековита состојба за крепосност на духот. Најмногу ме спасија чедата и стиховите.

На социјалните медиуми почнавте и со кампања на видео пораки во кои инетпретирате поезија од Ваши колеги. Од каде идејата за тоа и во која насока ќе продолжите?

Поетите треба да се читаат едни со други,наместо да се организираат во кланови. Доколку јас прочитам песна од мој колега или обратно, тоа значи дека ние сме едно големо семејство кое си разменува добри вибрации во поетскиот универзум. Кога како поет, интерпретирате некого, тоа значи дека влегувате во еден поинаков микрокосмос од Вашиот, и со тоа, го збогатувате и вашиот внатрешен, ментален, духовен, душевен хоризонт. Истовремено, посочувате на одредени вредности. Ги маркирате и создавате критериум на вредности, доколку и самите имате лиценца за тоа. Конечно, се чувствувате подобро и како човек, не само како творец. Не страхувате дека ќе ве ,,претрчаат,,..дека ќе ви го грабнат ,,факелот,,...и ќе ве претрчаат. Пишувањето не е трка на 100 метри, ниту нејзиниот амбиент е гладијаторска арена.

Досега објавувате свои дела и на италијански јазик. Дали најновата поема ќе има италијанско издание?

Психобиографскиот роман „Потстанарка“ доживеа и превод и успешна презентација пред италијанската публика во Болоња и Венеција. Доживеа убав успех и кај публиката и кај критиката. Беше во форма на перформанс со познати италијански актери. Се разбира, кормилото го управував со голема радост, бидејќи и во оваа земја сум еден вид патник, морнар, низ непознати води и предели. Во нивниот печат, беше нотирано, дека е прва промоција на книга на ниво на Европа, изведена билингвално. И на оваа сцена и сред еден таков повод, први изречени стихови беа оние на чудесниот Блаже Конески, од песната „Везилка“ во музичка придружба на мојот сопруг Марко Де Одорико и Ерос Ѕабео. „Потстанарка“ потсетува дека сите сме земски потстанари и како такви, треба го дадеме најдоброто од себе, за да загоспидариме со себе на платформата на љубовта и на едно ново очовечување. Задача, нималку лесна .

Вие ја претставувате македонската култура и литература во Италија. Постои ли интерес? Како реагира тамошната средина на македонските автори?

Во Италија нема многу писатели или уметници. Но, моето искуство покажа дека доколку не се маскирате како автор и доколку не го маскирате вашето творештво, можете да успеете, во смисла да го препознаат оригиналниот дар што им го носите и преку тоа, да го претставите духот на колективното творештво на земјата од која доаѓате. А за тоа, треба да ги „раскрвавите подноктиците“..додека се качувате токму како мачка на вжештениот покрив на уште еден освоен врв, внатрешен врв ....со сите чудесија и чудовишности, како Алиса во земјата на чудата.

The post Пишувањето не е трка на 100 метри, ниту нејзиниот амбиент е гладијаторска арена appeared first on Република.