Научната писменост е важна за децата поради потребата да не се земаат работите здраво за готово. Ако ние ги научиме децата да поставуваат прашања и да извлекуваат заклучоци, тогаш кога ќе пораснат, ќе имаат моќни алатки за приспособување на светот, а можеби и за негово подобрување, вели Никола Стиков, професор на Универзитетот на Монтреал, Канада.

Стиков (43), е професор по биомедицинско инженерство на Политехникиот факултет при Униерзитетот на Монтреал, најголемиот франкофонски Универзитет во Канада. Тој е првиот Македонец што дипломирал, магистрирал и докториррал на американскиот Универзитет „Стенфорд“. Истражувањата му се во областа на квантитативната магнетна резонанција и нејзината примена во психолоијата и во неврологијата.

Стиков е еден од основачите на Фондација „Кантарот“, која произлезе од „Наука за деца“, платформа за промоција на научната писменост кај најмладите. Брачната двојка Драгана и Никола Стикови во последните две години живеат на релација Македонија – Канада, но тоа не ги спречува да бидат активни во полето на науката. Решени се и имаат желба да ја популаризираат науката меѓу децата, да ги натераат да размислуваат и да уживаат додека откриваат нови работи.

Уште пред почетокот на ковид-пандемијата, Драгана организираше работилници за деца преку Француски институт. Но, една од работилниците се откажа кога светот се затвори заради коронавирусот. Откажувањето ни дојде многу тешко, но наместо да очајуваме решивме да направиме нешто уште поамбициозно и покорисно за сите деца, вели Никола Стиков во интервју за „Република“.

[caption id="attachment_504225" align="alignnone" width="772"] Драгана и Никола Стикови[/caption]

В сабота, на 21 мај ќе се одржи Конференцијата „Наука за деца“, чијашто тема е популаризација на науката кај најмладите, во организација на Фондација „Кантарот“.

Конференцијата ќе се одржи под мотото „Од атом до штрафче, наука за секое главче“ и се состои од два дела. Во првиот дел кој ќе се одвива од 10 до 15 часот под водство на искусни научници ќе бидат организирани интересни работилници во живо со деца на возраст од 7 до 12 години. Вториот дел е наменет за родителите, наставниците и широката публика. Преку два научни панели, десетина истакнати македонски научници и професионаци ќе ја презентираат својата визија за иднината на образованието и научното описменување. Овој дел од конференцијата ќе се одвива онлајн и може да се следи на бесплатен веб-стрим.

Конференцијата е финансирана од С(ц)иеста заедницата, која ја сочинуваат над 300 научници родум од Македонија.

Што е Наука за Деца и што треба да очекуваме од претстојната конференција?

СТИКОВ: Наука за деца (nzd.mk) е платформа за промоција на научната писменост кај најмладите. На неа можете да најдете стотина видеа што ја надополнуваат предметната настава, десетици научни активности, како и многу експерименти и видео игри кои ги споделуваат деца под хаштагот #НаукаЗаДеца. Во последнава година направивме и НЗД пакетче со четири експерименти кое го користиме во НЗД работилниците низ училиштата во Македонија.

Конференцијата е шанса да се запознаеме во живо со децата, родителите и наставниците со кои две години другарувавме виртуелно. Делот во живо ќе се состои од работилници на кои деца на возраст од 7 до 12 години ќе прават холограми и ќе експериментираат со магнети. Попладнето ќе организираме онлајн панели со наши реномирани наставници и професионалци, на кои ќе разговараме за иднината на образованието.

Вечерта пак ќе организираме коктел-забава за сите наши донатори и поддржувачи. Настанот го организираме преку индивидуални донации и секој што сака да нè поддржи може да го направи тоа преку нашата веб страница.

[caption id="attachment_504233" align="alignnone" width="1200"] Работна атмосфера на една од работлиниците во ОУ „Браќа Миладиновци“ во Скопје[/caption]

Како се роди идејата за создавање на оваа платформа?

СТИКОВ: Пред пандемијата Драгана организираше работилници за деца преку Француски институт. Една од тие работилници беше за магнети, и токму таа се откажа кога светот се затвори заради коронавирусот. Откажувањето ни дојде многу тешко, но наместо да очајуваме решивме да направиме нешто уште поамбициозно и покорисно за сите деца.

„Наука за деца” е под покровителство на Фондација „Кантарот“, со желба да се промовира научна култура и ментална фискултура кај најмладите. Како ви е тоа замислено?

СТИКОВ: Фондацијата е помлада од Наука за деца, и во основа ја формиравме за да можеме да ги финансираме сите НЗД активности и да охрабриме поединци да придонесат како знаат и умеат. Под капа на фондацијата е и иницијативата С(ц)иеста, група од околу 300 научници родум од Македонија кои имаат редовни онлајн средби, а поддржуваме и локални ентузијасти кои можат да нè убедат дека со малку пари можат да направат многу за државата.

На социјалните мрежи објавувате натпревари со различни теми на кои може да учестуваат ученици. Каков е одѕивот?

СТИКОВ: Одѕивот е извонреден, а ентузијазмот заразен. Посебно се гордеам со натпреварот за поставувачи на прашања, оти поставувањето прашања е она што недостасува во нашиот образовен систем. Добивме преку 200 прашања, а на најуспешните одделенија им доделивме НЗД пакетчиња и работилница организирана од нашиот тим.

[caption id="attachment_504232" align="alignnone" width="1944"] Гостување на Саем на книга 2022 година[/caption]

Како ги поттикнувате учениците да учестуваат помасовно во натпреварите? Дали можеби има и награди?

СТИКОВ: И наставата и социјалните медиуми се преполни со репетитивни, да не речам досадни содржини, па кога децата ќе видат нешто ново самите се мотивираат. Прекрасно е да се видат деца како споделуваат научни експерименти на ТикТок, хаштагот #ЕднаМинутаНаука e преполн со нив. За најдобрите имаме доделено неколку вредни награди, како Нинтендо Свич, таблети и блутут слушалки. Наградите сигурно помагаат, но знам дека за ентузијасти поважно е признанието и поврзувањето со заедница на сродни души.

[caption id="attachment_504229" align="alignnone" width="1536"] НЗД пакетче со четири експерименти кое се користи во НЗД работилниците низ училиштата во Македонија[/caption]

Дали имате соработка со некои основни или средни училишта? Дали се вклучени и факултети?

СТИКОВ: Започнавме со пилот соработка со училиштето „Браќа Миладиновци“ во Аеродром. Таму дониравме една НЗД училница и таму најпрво ги тестираме нашите НЗД работилници. Откако се олабавија мерките започнавме да гостуваме и на други места, како Саемот за книга, а по НЗД конференцијата планираме да одржиме преку 30 работилници во други основни училишта. Овие работилници се подарок за децата од С(ц)иеста заедницата, група од 300 научници родум од Македонија кои веќе две години промовираат научна писменост преку редовни онлајн разговори. Започнавме и соработка со УКИМ преку неодамна формираниот Центар за напредни интердисциплинарни истражувања (ЦеНИИс).

Живееме во време на ковид-пандемија кога наместо повеќе да ѝ се верува на науката, луѓето се решаваат да веруваат во теории на заговор или квази-наука. Како може тоа да се смени?

СТИКОВ: Научната писменост е важна за децата поради потребата да не се земаат работите здраво за готово. Не е доволно да се сомневаш, тоа може да го направи секој третокласен теоретичар на заговор. Потребно е сомнежот да можеш да го преточиш во издржан експеримент, кој ќе ти покаже дали си во право или не. Во време кога целото светско знаење (и незнаење) ни е на дланка, најважно е да можеме да ја разликуваме хипотезата од шпекулацијата, фактот од манипулацијата, сигналот од шумот. Ако ние ги научиме децата да поставуваат прашања и да извлекуваат заклучоци, тогаш кога ќе пораснат, ќе имаат моќни алатки за приспособување во светот, а можеби и за негово подобрување.

Како може да се направи науката и истражувањата да бидат привлечни за учениците? Како е возможно да се влијае на децата?

СТИКОВ: Децата учат преку примери и угледувајќи се на своите идоли. Затоа е потребно да се подигне престижот на наставниците, да имаме инфлуенсери кои ќе промовираат наука, и секако да создаваме интерактивни содржини со кои децата ќе учат преку игра. Токму попладневниот дел од нашата конференција е посветен на иднината на образованието и како може да се учи преку игра и со користење на современа технологија.

[caption id="attachment_504239" align="alignnone" width="2048"] Проф. д-р Никола Стиков со неговиот истражувачки тим[/caption]

После одреден период, каков е Вашиот впечаток за знаењата на македонските ученици?

СТИКОВ: Основците се извонредни на почетокот, но системот ги уназадува. За жал наставната програма во македонскиот образовен систем е застарена, ресурсите се ограничени, учебниците или не постојат или се неусогласени, па со секоја наредна година губиме чекор со остатокот од светот. Мислам дека е потребно да се создаде култура на критичко размислување каде што нема само да повторуваме факти туку ќе ги мотивираме децата да размислуваат со своја глава. Оценувањето на некои тестови и предмети преку Гаусова крива е уште една реформа која не чини воопшто пари, а ќе создаде култура на натпревар и рангирање што ќе ги подготви децата за иднината.

„Наука за деца“ произлезе од Фондацијата „Кантарот“. Може ли да ни кажете нешто повеќе за Фондацијата?

СТИКОВ: Фондацијата пролетва слави прв роденден, така што допрва застануваме на здрави нозе и проодуваме. Сакаме да создадеме култура на донирање на долги патеки, за заедно да го подобриме нашиот образовен систем. Како што рекле старите, кој донира зло не мисли, а кој на друг донација му дава сам во неа паѓа.

Разговараше: Александра М. Бундалевска

фото: Приватна архива

The post Ако ги научиме децата да поставуваат прашања и да извлекуваат заклучоци, кога ќе пораснат ќе имаат моќни алатки за подобрување на светот appeared first on Република.

Климатските промени не треба да ги спречат младите да имаат деца, а светот ќе престане да расте, ама уште не знаеме кога, има некои предвидувања дека тоа ќе се случи 2060, 2080 или 2100 година. Иако уште не сум родител, забележувам дека кај младите има анксиозност кон иднината заради климатските промени. Тоа е големото прашање на нашето време. Но, тоа не треба да биде причина да се нема дете. Бројот на жители на Земјата не го детерминира директно степенот на климатски промени, смета Кристијан Фидановски, докторанд по социјални политики на Универзитетот Оксфорд.

Тој синоќа говореше на третата отворена С(ц)иеста која ја организираше Фондацијата „Кантарот“. Темата на дискусијата беше „Дали пронаталитетските држави се пронаталитетски на ист начин?“, а ја модерираше професорот Никола Стиков.

Дали е етички денес да се има дете, го праша Стиков Фидановски, кој објасни дека стравот поврзан со климатските промени не е валидна причина за се нема дете. Но, се поставува прашањето дали државите сакаат да имаат деца?

Светот ќе продолжи да расте. Но, тој расте многу бавно, постепено. Доаѓа време кога ќе почне да опаѓа. Експанзијата почнува кон крајот на 19 и прва половина од 20 век и во 1968 година ја достигнува најголема брзина. Но, како што светот се развива, наталитетот почнува да опаѓа. Бројките се високи само во земјите во развој. Во Западна Европа населението веќе е доста старо, а во таа насока оди и Источна Европа. Така, полека треба да се префрламе од загриженост поради преголема населеност, кон грижа поради брзото стареење на населението, објаснува Фидановски.

Според Фидановски, наталитетот, морталитетот и миграцијата се најважни елементи што го диктираат бројот на светското население. Во моментот просечна стапка на наталитетот во светот е 2,4. За да се одржи константен број жители на планетата потребно е 2,1 деца по семејство. Во Источна Европа, вклучително и во Македонија, стапката на депопулација се засилува и поради високиот процент на иселување.

Дали во 2060, 2080 или 2100 година, цело наследние на планетата ќе почне да се намалува. Уште не знаеме точно кога ќе се случи тоа. Дотогаш бројот на населението во Африка и Азија ќе продолжи да расте. Од едно до друго место има огромни варијации. Во моментот најнизок наталитет има во Јужна Кореја и Јапонија, каде просечната стапка е под 1, вели Фидановски.

Беше спомнато дека во време на пандемијата од ковид-19 во светот се родиле 15 милиони бебиња помалку, а според некои проекции 20 милиони луѓе починале.

Големи варијации има во Европа, посебно во Источна Европа. Франција традиционалноо има висок наталитет, исто и Велика Британија. Италија, Шпанија и Источна Европа се со најниски стапки на наталитет, главно поради политиките. Иако со оглед на ниските стапки на наталитет и во Јужна и во Источна Европа, многумина би очекувале пронаталитетски политики и во двата региони, такви има многу повеќе во Источна Европа, вели Фидановски.

Фидановски говореше и за политиката „Трето дете“ во Македонија. Според него, од оваа мерка се родени помеѓу 1.000 и 2.000 деца.

Оваа политика во Македонија 10 години беше на сила, а бројот на трети деца е незначително зголемен. Пред 2009 година имало тренд на опаѓање на бројот на трети деца, па со политиката на трето дете малку е зголемен, од минус станал плус. Но, од оваа мерка се родени само околу 1000 до 2000 деца повеќе и таа се однесува исклучиво на трето дете. Не влијаела на прво или на второ дете, а севкупно била неисплатлива, вели Фидановски.

Докторандот по социјални политики на Универзитетот Оксфорд смета дека пресудно да се обезбеди општество во кое човекот ќе се чувствува удобно да живее и да сака да има деца.

Ако некој се исели од својата земја во репродуктивна фаза, ќе има деца надвор и неговите деца ќе имаат деца надвор, завршува Фидановски.

The post Климатските промени не треба да ги спречат младите да имаат деца appeared first on Република.